ANDRIAMANITRA NO MIADY HO ANAREO

Hodinihina mandritra ny herinandro:

Gen. 15:16; Lev. 18:24-30; 2 Tim. 4:1,8; Eks. 23:28-30; Deo. 20:10, 15-18; Isa. 9:6.

Tsianjery:

"Ary ireo mpanjaka rehetra ireo sy ny taniny dia azon'i Josoa indray mandeha, satria Jehovah, Andriamanitry ny Isiraely, no niady ho an'ny Isiraely."- Jos. 10:42

Ahitana toe-javatra vitsivitsy manahiran-tsaina ao amin'ny bokin'i Josoa. Miteraka fanontaniana manan-danja ny hevitra mahakasika ny ady masina, izay ahitana vondron'olona nomen'Andriamanitra baiko mba handringana vondron'olona iray hafa.

Saro-takarina ny momba ny ady masina ao amin'ny TT. Ny fahitana an'Andriamanitra ao mantsy dia Tompo sy Mpanjakan'izao rehetra izao, ka ny zavatra rehetra izay mitranga, araka izany, dia heverina fa araka ny Sitrapony mivantana na tsia. Noho izany, dia manjary tsy azo ihodivirana ny fanontaniana manao hoe: "Nahoana moa no avelan'Andriamanitra hiseho ny zavatra tahaka izany?" Hitantsika tamin'ny herinandro lasa fa Andriamanitra mihitsy no mandray anjara ao anatin'ny ady anankiray izay lehibe lavitra noho ny ady rehetra mety atrehina eo amin'ny tantaran'ny olombelona, ady izay mahakasika ny lafim-piainantsika tsirairay izany. Hitantsika koa fa miorina amin'ny fahatakarana io fifanandrinana io ny fahatakarana amin'ny fahafenoany ireo toe-javatra niseho tao amin'ny Baiboly sy eo amin'ny tantaran'izao tontolo izao.

Hotohizantsika amin'ity herinandro, ity ny fandinihana lalindalina kokoa momba ny ady izay ankasitrahan'Andriamanitra, ny fetran'izany ady masina izany sy ny fepetra mikasika azy, ny fahitana hitan'ireo mpaminanin'ny TT momba ny fiadanana amin'ny hoavy ary ny tsoa-kevitra ara-panahy azo raisina avy amin'ireny ady ireny.

NY HELOK'IREO KANANITA

Minoa Mpaminaniny : PM 36-37

Vakio ny Gen. 15:16; Lev. 18:24-30; Deo. 18:9-14 ary ny Ezra 9:11. Inona по ambaran'ireo toko sy andininy ireo amintsika momba ny drafitra lehibe kokoo nananan Andriamanitra momba ny fanolorana ny tany Kanana ho an'ireo Isiraelita?

Tsy maintsy mijery boky hafa ankoatry ny bokin'i Josoa isika mba hahatakarana amin'ny fahafenoany ny tiana hambara amin'ny hoe helok'ireo firenena nonina tao amin'ny tany Kanana. Manome topy maso momba izany ny fanao maharikoriko hita tao amin'ireo firenena ireo: ny fanolorana zaza ho sorona, ny fanaovana fankatovana, ny sikidy, ny fanaovana ody, ny fanaovana hatsarana ary ny filalaovana angatra (Deo. 18:9-12).

Ny fahitana ireo lahatsoratra amin'ny fiteny fampiasa tany Ougarit (izay hita tany Ras Shamra) dia maneho sary mazava kokoa amintsika mikasika ny fivavahan ireo Kananita sy ny fiaraha-monin'izy ireo. Asehon'ireo lahatsoratra ireo koa ny antony nanamelohan'Andriamanitra izany kolontsaina izany, fanamelohana izay ara-drariny tokoa raha ny fitsipi-pitondrantena araka ny TT no jerena.

Ny fivavahan'ny Kananita dia niorina tamin'ny finoana fa ireo zava-mitranga eo amin ny natiora, izay miantoka ny fahavokarana, dia nofehezin'ireo andriamani-dahy sy andriamanı-bavy tamin'ny alalan'ny firaisana ara-nofo ataony. Araka izany, dia noheverin ireo mponina ireo fa mifandraika amin'ny fitondrantenany mahakasika ny firaisana ara-nofo ny zavatra ataon'ny andriamanitra nivavahany, ka nanaraka fombafombam-pivavahana izay nanaovany firaisana ara-nofo izy mba handrisihana ny andriamani-dahiny sy ny andriamani-baviny hanao toy izany koa. Niafara tamin'ny fametrahana rafi-pijangajangana "masina" izany, izay nanaovan'ny lehilahy sy ny vehivavy janga zava-betaveta maro; izany rehetra izany dia tao anatin'ny fombam-pivavahan'izy ireo avokoa!

Tsy afaka ny hihoatra ny an'ireo andriamanitra ivavahan'ny mponina ao aminy ny fitondrantenan'ny firenena iray sy ny soatoaviny. Raha tahaka izany ny fahatakaran ireo Kananita momba ny andriamanitra samihafa nivavahany, dia tsy mahagaga raha nahitana fanaovana sorona zaza ny fivavahan'izy ireo, fomba fanao izay nampitandreman'ny Baiboly fatratra.

Hamafisin'ny porofo hitan'ireo mpahainifahagola ("archéologue") fa fanaon'ny mponina tany Kanana tokoa ny manolotra ny zanany voalohany ho fanatitra ho an'ireo andriamanitra izay nivavahany; ny devoly mihitsy izany. Ny taolan-jazakely marobe notapatapahina sy natao tao anaty tavy lehibe niaraka tamin'ny soratra manolotra izany ho fanatitra no nijoro ho vavolombelon'ny fivavahana manimba narahin'izy ireo sy ny vokatr'izany teo amin'ny ankamaroan'ireo zanany.

Araka izany, ny fandringanana ireo Kananita dia tsy kisendrasendra na koa vokatry ny fanapahan-kevitr'Andriamanitra hanome ny firenen'i Kanana ho an'ireo Isiraelita. Efa nomena androm-pahasoavana ny mponina tao Kanana, fotoam-pamindrampo fanampiny izany, izay nananan'izy ireo tombontsoa nahafantarana an'Andriamanitra sy ny toetrany tamin'ny alalan'ny fijoroana ho vavolombelon'ireo patriarka nonina teo aminy. Nanana izany tombontsoa izany izy ireo, kanefa hita miharihary fa nataony tsinontsinona izany ka notohizany ny fomba fanaony mahatsiravina mandra-pahatonga ny fotoana tsy maintsy namaranan'i Jehovah izany.

ILAY MPITSARA FARATAMPONY

Vakio ny Gen. 18:25; Sal. 7:11; Sal. 50:6; Sal. 82:1; Sal. 96:10 ary ny 2 Tim. 4:1,8. Inona no ambaran'ireo toko sy andininy ireo mikasika ny toetra ara-moralin'Andriamanitra? Manampy antsika hahatakatra momba ny ady masina ny maha-Mpitsara an'izao rehetra izao an'Andriamanitra; amin'ny fomba ahoana?

Ny fahamasinan-toetran'Andriamanitra dia midika fa tsy mankasitraka ota Izy. Mahari-po tokoa Izy, nefa tsy maintsy mijinja ny vokany farany ny fahotana, dia ny fahafatesana izany (Rôm. 6:23). Nanohitra ny fahotana i Yahweh, na taiza na taiza nisy izany, na teo amin'ny Isiraely na teo amin'ireo Kananita. Tsy nahatonga ny Isiraely ho masina kokoa noho ireo firenen-kafa rehetra tsy akory ny nandraisany anjara tamin' ireo ady masina (Deo. 9:4,5; Deo. 12:29,30); na ireo firenena ireo koa aza mantsy dia nampiasain'Andriamanitra ho fitaovana nenti-nitsara io firenena voafidiny io. Tsy mitovy amin'ireo mponina tany Proche-Orient fahiny ny Isiraelita, satria izy ireo dia niharan'ny fitsimbadihan'ny ady masina, rehefa tsy niady ho azy ireo Andriamanitra fa nanohitra azy ka namela ny fahavalony hampahory azy (ampitahao amin'ny Jos. 7).

Tsy mety ho takatra ny hevitra fonosin'ny ady masina raha tsy ampifandraisina amin'ny asan'Andriamanitra amin'ny maha-Mpitsara Azy. Araka izany fomba fijery izany, dia samy hafa tanteraka amin'ny ady rehetra ny ady nataon'ny Isiraely raha naka ny tany Kanana izy ireo. Tsy tahaka ny ady atao mba hitomboan'ny harena manokana sy ny fahefana izany, izay fahita teo amin'ny tontolo fahiny (sy eto amin'ny tontolontsika ankehitriny). Ny tanjon'ny ady nataon'ny Isiraely dia tsy ny hanomezam-boninahitra azy ireo, fa ny hanorenana ny fahamarinan'Andriamanitra sy ny fiadanany eo amin'ny tany. Noho izany, ny fahatakarana momba ny ady masina dia miorina amin'ny fahatakarana ny fanapahan'Andriamanitra sy ny fiandrianany, izay mifandraika koa amin'ny maha-Mpiady Azy, tahaka ny ifandraisan'izany amin'ny maha-Mpanjaka na Mpitsara Azy.

Yahweh Mpiady, amin'ny maha-Mpitsara Azy, dia mampiorina sy manamafy ary manohana ny fitsipiky ny didy izay maneho taratra ny toetrany. Ny sary maneho an'Andriamanitra ho Mpiady, ary koa Mpitsara sy Mpanjaka, dia manamafy fa tsy azony leferina ny fikomiana atao amin'ny lamina efa napetrany hatry ny fahagola. Azontsika atao, araka izany, ny milaza fa tsy ny ady na koa ny fandresena no tanjona kendren'ny asan'i Yahweh, fa ny famerenana amin'ny laoniny ny fahamarinana sy ny fiadanana. Raha fintinina, dia iray ihany ny hoe mitsara sy miady, na koa mampanjaka ny fahamarinana, rehefa Andriamanitra no manao izany asa izany.

Saintsaino ny maha-Mpitsara marina an' Andriamanitra, izay tsy mandray tsolotra na koa mirona ho amin'ny fiangarana. Ahoana no mahatonga ny Andriamanitra Iray izay tsy handefitra na oviana na oviana manoloana ny fahotana sy ny fampijaliana ary ny fahorian'ireo tsy manan-tsiny sy ny fanararaotana ireo mijaly ho ivon'ny filazantsara?

FANDROAHANA SA FANDRINGANANA?

Ampitahao amin'ny Eks. 34:13 ny Eks. 23:28-30: Eks. 33:2; Eks. 34:11; Nom. 33:52 ary ny Deo. 7:20. Ampitahao koa ny Deo. 7:5; Deo. 9:3; Deo. 12:2,3 ary ny Deo. 31:3,4. Inona no ambaran irea toko sy andininy ireo mikasika ny tanjon'ny ady hakana ny tany, ary hatraiza ny faharavana nisy?

Tsy fandringanana tsy akory no fikasan Andriamanitra tany am-piandohana ho an'ireo Kananita, fa fandroahana azy ireo teo amin'ny taniny. Rehefa dinihina ireo lahatsoratra milazalaza ny fomba nasaina nataon'ny Isiraely nandritra ireo ady mba hakana ny tany, dia voambolana mifandraika amin'ny fakana ny tanin'ireo mponina teo amin'ilay tany nampanantenaina sy ny fandroahana azy ireo no armpiasaina ao. Ny vondron-teny faharoa izay miresaka momba ny fandravana sy mampanao izany asa izany ny isiraely indray dia manondro indrindra ireo zavatra tsy manana aina, toy ireo zavatra mifandraika amin'ny fivavahana amin'ny sampy sy ireo sampy natao horavana. Hita miharihary fa ny toeram-pivavahana amin'ny sampy sy ireo alitara samihafa no tena ivon'ny fivavahana kananita.

Nifantoka indrindra tamin'ny kolontsaina sy ny fiarahamonina feno faharatsiana tao Kanana ny ady masina. Mba tsy hianahan'izany fahalovana izany, dia nasaina noravan'ny Isiraely ireo zavatra rehetra izay mety hampiely azy. Ireo mponina rehetra tao Kanana kosa, sy ireo olona izay nanaiky ny fanapahan Andriamanitra sy ny fahefany talohan'ny fakana ilay tany, na koa nandritra ny ady mihitsy aza, dia afaka nandositra ka nifindra monina (Jos. 2:9-14; ampitahao amin'ny Mpits. 1:24-26). Ny hany ampahana Kananita niharan'ny fandravana dia ireo izay nijanona tao anatin'ireo tanana mimanda, ireo izay nikiribiby nanohitra ny drafitr Andriamanitra ho an'ny Isiraelita sy nanamafy ny fony (Jos. 11:19,20).

Na izany aza, dia misy fanontaniana mipetraka ihany manoloana izany: raha toa ka ny handroaka ireo mponina tao amin'ny tany fa tsy ny handringana azy ireo no tanjon'ny fakana an'i Kanana tany am-boalohany, nahoana àry ny Isiraelita no tsy maintsy namono olona marobe tokoa?

Nasehon'ny fandinihana ireo andalan-tSoratra Masina mifandraika amin'ny fakana ny tany Kanana fa ny fikasana tany am-piandohan'ny ady dia ny handroaka ireo mponina kananita. Nanamafy fo anefa ny ankamaroan'izy ireo, tahaka an'i Farao tany Egypta; nifandray tendro loatra tamin'ny kolontsaina tao koa izy ireo ka ny fandravana ny kolontsainy dia nidika ho fandringanana azy niaraka tamin'izany koa.

Inona ny lafin-toetranao na fahazaranao izay tokony hesorina hatramin'ny fakany sy hofoanana tanteraka?

SAFIDY MALALAKA

Vakio ny Deo. 20:10, 15-18 sy ny Deo. 13:12-18 ary ny Jos. 10:40. Manampy antsika hahatakatra ireo famerana ny fandravana tanteraka nandritra ny ady nataon'ny Isiraelita ny lalan'ny ady sy ny dingana napetraka harahina mahakasika ny tanana mpanompo sampy teo amin'ny Isiraely, izay voalaza ao amin'ny Deoteronomia. Amin'ny fomba ahoana?

Voambolana tokana no ampiasain'ny lahatsoratra hebreo hoenti-manondro ny fandringanana ny olona ao anatin'ny ady: cherem. Manondro izay "voarara" na "voaozona" na koa "natokana haringana izany teny izany. Matetika izany no manondro ny toerana tsy azo ovana izay ametrahana ny olona na biby na koa zavatra ho eo ambany fifehezan Andriamanitra tanteraka. Ao anatin'ny ady, matetika, dia midika ho fandringanana ilay biby na olona na zavatra izany. Ny hevitry ny cherem sy ny fampiharana izany amin'ny maha-fandringanana tanteraka ny vahoaka iray ao anatin'ny ady misy azy, dia tokony ho takatra ao anatin'ny tontolon-kevitry ny ady ataon'Andriamanitra amin'ireo herin'ny ratsy, ady izay mahakasika mivantana ny toetrany sy ny maha-Izy Azy.

Averina indray fa hatramin'ny nidiran'ny fahotana teto amin'izao tontolo izao, dia tsy misy afaka mijoro eo anelanelany, fa na miandany amin'Andriamanitra ny olona iray na manohitra Azy. Ny fanarahana ny andaniny dia mitarika ho amin'ny fiainana, ny fiainana mandrakizay: ny ankilany kosa dia mankamin'ny fahafatesana, ny fahafatesana mandrakizay.

Aseho ho fitsarana ara-drariny ataon'Andriamanitra manoloana ny fahotana sy ny faharatsiana ny fandringanana tanteraka. Napetrak'Andriamanitra tamin'ny fomba manokana tamin'ilay firenena nofidiny, Isiraely fahiny, ny andraikitra amin'ny fanatanterahana ny ampahany amin'ny Fitsarany. Teo ambany fifehezana hentitra nataon'Andriamanitra ny fandringanana, ary voafetra ho an'ny vanim-potoana iray teo amin'ny tantara, sy ady iray ary toerana iray voafaritra tsara, dia ny tany Kanana fahiny izany. Araka izay hitantsika omaly, ireo izay niharan'ny fandringanana dia nikomy mandrakariva tamin'ny fikasan'Andriamanitra sy nihaika ireny ary koa tsy mba nibebaka. Araka izany, dia tsy anjoanjo na koa fiangarana manokana ny firenena iray ny fanapahan-kevitr'Andriamanitra ny handringana azy ireo.

Hiharan'ny fandringanana toy izany koa Isiraely raha toa manapa-kevitra ny hanaraka ny fomba fiainan'ireo Kananita (jereo ny Deo. 13). Na dia toy ny efa voafaritra mialoha aza ireo sokajin'olona hiditra ao amin'ny laharan'ny andaniny sy ny ankilany (natao handova ny tany ireo Isiraelita ary natao horavana ireo Kananita), dia azo heverina ny hifindrana avy ao amin'ny sokajy iray mankamin'ny ankilany, araka izay ho hitantsika ao amin'ny tantaran-dRahaba sy i Akana ary ireo Gibeonita.

Tsy kisendrasendra ny fiarovana ny vahoaka iray na ny fanozonana azy, Ireo nahazo tombontsoa avy tamin'ny fifandraisana amin'i Yahweh dia mety hamery izany tombontsoa ananany izany amin'ny alalan'ny fikomiana, ary ireo izay voaozona dia mety hilefitra amin'ny fahefan'i Yahweh ka ho velona.

Inona no fiantraikany ara-panahin'ny fanoheran'ireo Kananita an'Andriamanitra eo amin'ny tontolon-kevitra misy antsika ankehitriny? Raha lazaina amin'ny teny hafa, miteraka inona ho antsika ny safidy malalaka ananantsika?

ILAY ANDRIAN'NY FIADANANA

Ahoana no anoritsoritan'ireto toko sy andininy manaraka ireto ny hoavy izay nomanin' vahoakany? Isa. 9:5; Isa. 11:1-5; Isa. 60:17: Andriamanitra ho an'ny Hos. 2:18: Mika 4:3.

Na dia nifantoka kokoa tamin'ny ady izay nanomezan Andriamanitra baiko sy nitondrany fanampiana tao amin'ny TT aza ny lesona nandritra ity herinandro ity, dia tsara ny hanamarihantsika ny lohahevitra manan-danja iray ao amin'ny asa soratr'ireo mpaminanin'ny TT: ny fahitana momba ny hoavy hanjakan'ny fiadanan'ny Mesia. Antsoina hoe "Andrian'ny fiadanana" ny Mesia (Isa. 9:5). Hanorina fanjakana izay hitoeran'ny fiadanana Izy, ka hiara-miraoka ahitra ao ny liona sy ny zanak'ondry (Isa. 11:1-8); toerana izay tsy hahitana fanimbana na fandratrana izany (Isa. 11:9), ary ny fiadanana no hanapaka ao (Isa. 60:17) sy hikoriana ao tahaka ny ony (Isa. 66:12).

Vakio ny 2 Mpanj. 6:16-23. Inona ny fanazavana entin'io tantara io mba hahatakarana lalindalina kokoa ny fikasan Andriamanitra ho an'ny vahoakany sy ho an'ny taranak'olombelona?

Saintsaino ny tantaran'ny namahanan'i Elisa ireo miaramila syrianina. Tsy namono azy ireo izy (2 Mpanj. 6:22), fa naneho taminy ny idealy ambony indrindra, dia ny fihavanana (na fiadanana), izay nirin'Andriamanitra mandrakariva ho an'ny vahoakany. Mahaliana tokoa ny fandinihana fa fantatr'i Elisa tsara ny hery lehibe nananan ireo tafika tsy hita maso izay nanodidina ny fahavalo (2 Mpanj. 6:17). Marina tokoa fa tafiditra ao anatin'ny fifanandrinana mahafaoka an'izao rehetra izao Andriamanitra, ady iray izay misy fiantraikany amin'ny planetantsika izany, kanefa ny tanjona lehibe kendren'ny fanavotana dia tsy fifanandrinana mandrakizay na koa fifehezana mandrakizay ny fahavalo ao anatin'ny fanandevozana azy, fa fiadanana mandrakizay. Miteraka herisetra ny herisetra (Mat. 26:52), fa ny fihavanana kosa dia miantso fihavanana (na fiadanana). Izao fehezanteny izao no namaranana ilay tantara: "Koa dia tsy nankany amin'ny tanin'ny Isiraely intsony ny mpitoha adin'i Syria." - 2 Mpanj, 6:23.

Eritrereto ny fomba rehetra hahatonga antsika ho mpitondra fihavanana sy fiadanana, amin'ny fikatsahana hitovy amin'i Jesosy. Ahoana ny momba ny flainanao amin'izao fotoana izao? Amin'ny fomba ahoana no hahatonga anao ho mpitondra fihavanana fa tsy ady, na inona na inona ady mely atrehinao?

Fianarana fanampiny:

Vakio "Ny nandravana an'i Jeriko", tt. 488-491, ao amin'ny PM.

Tahaka ny zava-drehetra ao amin'ny Baiboly, dia zava-dehibe tokoa ny fahafantarana ny tontolon-kevitra sy ny votoatiny. Araka izay hitantsika, dia manan-danja ho an'ny fahatakarana ny ady natao tamin'ireo Kananita ny fifanandrinana mahafaoka an'izao rehetra izao sy ny maha-Mpitsara an'Andriamanitra.

"Tsy mora tezitra Andriamanitra fa mahari-po. Nomeny androm-pahasoavana ireo firenena ratsy fanahy andrao mba ho tonga amin'ny fahalalana Azy sy ny Toetrany. Arakaraka ny fahazavana nomena azy ireo ny fatran'ny fanamelohana azy noho ny nandavany tsy handray ny fahazavana sy ny nifidianany handeha amin'ny lalany fa tsy amin'ny lalan'Andriamanitra. Nomen'Andriamanitra ny antony tsy nandroahany ireo Kananita tao anatin'ny indray mandeha monja. Tsy mbola tanteraka ny heloky ny Amorita. Noho ny helok'izy ireo, dia nanatona tsikelikely ny teboka iray izay naha-ritra ny faharipon'Andriamanitra izy ka tsy maintsy aringana. Tsy mbola hahatra aminy anefa ny famalian'Andriamanitra mandra-pahatrarany io fetra io sy mandra-pahatanteraka ny helony. Nomena androm-pahasoavana avokoa ny firenena rehetra. Ireo izay nanao tsinontsinona ny lalån'Andriamanitra kosa dia nandroso tsikelikely nankamin'ny faharatsiam-panahy hatrany. Nandova ny toetra mpikomy nananan'ireo ray aman-dreniny ny zanaka ary nanao ratsy lavitra noho ireo razany aza, mandra-pianjeran'ny fahatezeran'Andriamanitra nirehitra tamin'izy ireo. Tsy mampihena ny famaizana tsy akory ny fihemoran'ny fampiharana azy." - SDABC, b. 2, t. 1005.

FANONTANIANA hifanakalozan-kevitra

1. Ifanakalozy hevitra ny fiantraikan'ny maha-Mpitsara antsika an Andriamanitra sy ny maha-Mpitsara faratampony an'izao rehetra izao Azy. Araka ny hevitrao, nahoana no manan-danja ho an'ny filazantsara sy ny famonjena antsika ny maha-Mpitsara an'Andriamanitra?

2. Manokatra varavarana hahalalantsika ny faharetan'Andriamanitra sy ny fahamarinany ny tantaran'ireo Kananita; amin'ny fomba ahoana? Ahoana no hanehoantsika ny toetran'Andriamanitra eo amin'ny fomba itondrantsika ny olombelona namantsika?

3. Eritrereto ny toetra fototry ny safidy malalaka. Araka ny hevitrao, nahoana Andriamanitra no manaja ny fananantsika safidy malalaka? Ahoana no ifandraisan'ny fitiavana sy ny fahafahana misafidy malalaka?

4. Ahitana tantara maro momba ny ady sy fifandirana ao amin'ny TT, nefa amin'ny farany dia mampanantena fiadanana izany. Inona no anjara asa tokony hotanan'ny Kristianina eo amin'ny fampanjakana ny fihavanana (fiadanana) eo amin'ny manodidina azy.

Fizarana I: Topimaso

Tsianjery: Josoa 10:42

Toko Hodinihana: Gen. 15:16; Lev. 18:24–30; 2 Tim. 4:1, 8; Eks. 23:28–30; Deo. 20:10, 15–18; Isa. 9:6

Toy ny notantaraina tamin'ny herinandro lasa, manaitra ny saina ny resaka adin'Andriamanitra ao amin'ny Testamenta Taloha. Ny fikarakarana an'io olana io dia mitaky ny fahatakarana ny fomba fijery momba ny ady eo amin'izao rehetra izao sy ny famakafakana tsara ny tahiry ara-Baiboly. Tokony handinika lafin-javatra efatra farafahakeliny ny mpandika teny rehefa mamakivaky ny firaketana an-tsoratra ao amin'ny Baiboly.

Voalohany, matetika ny mpamaky maoderina dia mametraka ny fomba fijeriny ankehitriny momba ny ady amin'ny Soratra Masina. Ny adin-drazana ao amin'ny teokrasia (fanjakana notarihin'Andriamanitra) tamin'ny Testamenta Taloha dia miavaka ary tsy maintsy adika mifanaraka amin'izany.

Faharoa, ilaina koa ny mahafantatra ny tantara sy ny fivavahan'i Kanana mba hahatakarana ny antony nandroahana ny mponina tao amin'ny tany.

Fahatelo, tsy nety ho fikasana ho an'Andriamanitra ny hamongotra ny mponina tao amin'ny tany; nanana drafitra tsara kokoa ho azy ireo Izy. Na izany aza, noho ny fisisan'izy ireo tamin'ny lalana mankany amin'ny fandravana, dia nampiasain'Andriamanitra ny anjara asany amin'ny maha-Mpitsara Azy. Tsy avelan'ny toetrany feno fitiavana hanao ratsy tsy voafehy ny ratsy.

Farany, rehefa mamaky izay tapany sarotra amin'ny Testamenta Taloha, dia zava-dehibe ny mandinika ny fizotry ny fikasana an'Andriamanitra ho an'ny olony sy ny olombelona.

Ny ady, miaraka amin'ny voka-dratsiny mampatahotra rehetra, tsy mba anisan'ny drafitr'Andriamanitra ho an'ity tontolo ity. Miasa mba hamerina ny fiadanana mandrakizay Izy eto amin'ny tontolontsika sy eo amin'izao rehetra izao. Na izany aza, mba hanaovana izany, dia mila manafoana ny ratsy Izy indray mandeha sy ho an'ny rehetra, tsy amin'ny fomba mahery vaika ihany fa amin'ny fomba feno fahendrena koa.

Ny Hevitra Ara-Baiboly momba ny Adin'Andriamanitra Masina

Tao amin'ny fanehoan-keviny momba ny Eksodosy, dia nanome fanazavana mazava tsara momba ny adin'Andriamanitra amin'ny heviny ara-Baiboly i Douglas K. Stuart. Io karazana ady io, izay matetika avy amin'ny matoanteny hebreo hoe haram, na ny anarana hoe herem, dia ahitana fandravana ny ain'olombelona amin'ny ambaratonga lehibe ary indraindray fanana sy ain'ny biby koa. Noho ny maha-zava-dehibe azy, dia averina eto ny lisitr'i Stuart miaraka amin'ny fanitsiana vitsivitsy (nalaina avy tamin'i Douglas K. Stuart, Exodus: The New American Commentary [Nashville: Broadman & Holman, 2006], vol. 2, pp. 395–397).

• Tao amin'ny tontolo manokana tamin'ny Isiraely fahiny, tsy navela ny miaramila matihanina. Ny ady dia nataon'ireo olon-tsotra sy mpilatsaka an-tsitrapo, mifanohitra tanteraka amin'ireo rafitra miaramila matihanina tamin'ny andro fahiny sy izay mahazatra antsika ankehitriny.

• Tsy nahazo karama ny miaramila. Nanao ny didin'Andriamanitra izy ireo tao anatin'ny fifanekena ary tsy tokony hiady ho an'ny tombontsoa manokana. Matetika, izany dia midika fa voarara tsy haka babony na vola izy ireo.

• Ny adin'Andriamanitra na ady masina dia tsy azo natao afa-tsy ho an'ny fakana na fiarovana ny Tany Nampanantenaina tamin'izay fotoana manokana ara-tantara izay. Taorian'ny fahazoana an'ilay tany, dia voarara tanteraka ny ady fanafihana rehetra. Nantsoina hiady ho an'ny Tany Nampanantenaina i Isiraely tamin'ny toe-javatra ara-jeografia sy ara-tantara manokana. Rehefa avy nahazo ny tany sy nanamafy ny faritaniny izy ireo, tsy tokony hanitatra ny sisin-tanin'ny Tany Nampanantenaina tamin'ny alalan'ny ady ny Isiraelita. Tsy niantso ny olony ho lasa fanjakana miaramila mpanitatra Andriamanitra.

• Ny fanombohan'ny ady masina, izay noheverina ho asan'Andriamanitra, dia teo am-pelatanan'Andriamanitra irery ihany, natao tamin'ny alalan'ny mpaminany nofidiny, toa an'i Mosesy sy Josoa. Izany dia manamafy fa ny ady dia tsy tokony ho fandraisana andraikitra avy amin'ny olombelona mihitsy fa adidy masina.

• Ny fandraisan'Andriamanitra anjara tamin'ny ady masina dia nitaky fanomanana ara-panahy, izay nahitana fifadian-kanina, fifehezan-tena tamin'ny firaisana ara-nofo, na endrika fialana amin'ny fahafinaretana hafa. Ny fombam-pivavahana famorana (Jos. 5:1–9) sy ny fankalazana ny Paska (Jos. 5:10–12), tao anatin'ny fanavaozana ny fifanekena, dia anisan'izany fanomanana izany.

• Ny Isiraelita iray izay nandika izay fitsipika amin'ity ady masina ity dia ho lasa fahavalo. Satria azo saziana faty io fandikana io, dia ho lasa herem, izany hoe natokana ho amin'ny fandravana, ilay olona nanohitra.

• Farany, ny fandraisan'Andriamanitra anjara mivantana dia nitarika fandresena farany sy haingana tao anatin'ny ady masina feno finoana. Ohatra amin'izany ny ady maro nandritra ny fakana tany (Jos. 6:16–21, Jos. 10:1–15) sy ny fotoana niarovan'i Isiraely na Joda ny faritaniny, tamin'ny fanampian'Andriamanitra, tamin'ny herin'ny mpanafika mahery (2 Sam. 5:22–25). Mifanohitra amin'izany, misy ohatra ratsy izay nitarika fanaresena ny tsy fandraisan'Andriamanitra anjara (1 Sam. 31:1–7), toy ny rehefa niatrika ny Amalekita tsy nahazo alalana avy amin'Andriamanitra ny Isiraelita ary resy teo akaikin'i Horma (Nom. 14:39–45) na rehefa resin'ny tafik'i Ay izay tsy manan-danja (Jos. 7:2–4).

Tamin'ny faran'ny firenena teokratika, tsy azo natao intsony ny fampiharana ireo fitsipika ireo, ary noho izany, dia nanjary lany andro ny ady masina. Mampalahelo fa nampiasaina hanamarinana ny ady hatramin'izao aza ny lahateny ara-pivavahana. Na izany aza, raha jerena ny Soratra Masina, ny fampiasana toy izany dia maneho fanodikodinana ny lahatsoratra ara-Baiboly, zava-misy izay tokony hahatonga antsika ho saro-tsikina kokoa, sy manam-pahalalana, momba ny teny ampiasaina hanamarinana ny ady amin'izao andro izao.

Ireo fitsipika ankehitriny dia mampiseho ny toetra manokan'ny adin'Andriamanitra ao amin'ny Baiboly. Ny fanaon'i Isiraely ny ady dia maneho fanekena avy amin'Andriamanitra amin'ny toetran'ny olombelona. Na izany aza, ao anatin'ny kolontsaina izay nanjaka ny ady, ny habibiana, ary ny herisetra, dia mianatra lafin-javatra telo lehibe momba ny ady masina isika amin'ny alalan'ireo fitsipika ireo izay tokony hotadidin'ny mpamaky maoderina rehefa miatrika ireo andininy sarotra ao amin'ny Baiboly ireo: (1) voafetra amin'ny toe-javatra manokana ny ady; (2) nambaran'Andriamanitra ny ady marina, Izy irery no mahalala ny fon'olombelona sy ny hoavy; ary (3) ny ady, amin'ny farany, dia maneho fiviliana avy amin'ny lalana nokasain'Andriamanitra ho amin'ny fiadanana.

Ny Vaovao Mahafaly momba ny Fahatezeran'Andriamanitra

Ny adin'Andriamanitra dia fisehoana mivaingana ny fahatezeran'Andriamanitra, tsy amin'ny Kananita sy ireo firenena hafa ihany fa amin'ny olony manokana tamin'ny andron'ny Baiboly koa. Ireo fandinihana etsy ambony dia mety hanazava ny toetran'ny adin'Andriamanitra, fa tsy manazava ny fomba hampifanarahana ireo lafin-javatra toa mifanipaka amin'ny maha-Andriamanitra Azy: fitiavana sy fahatezerana. Raha ny marina, tsy lohahevitra malaza ankehitriny ny fahatezeran'Andriamanitra. Ny teolojiana Protestanta malaza, C. H. Dodd, dia nihevitra ny fahatezeran'Andriamanitra ho "andian-teny efa lany andro."—Dodd, The Epistle of Paul to the Romans: The Moffatt New Testament Commentary (New York: Harper & Brothers Publishers, 1932), p. 20. Na dia lohahevitra tsy dia malaza aza ankehitriny ny fahatezeran'Andriamanitra, dia tsy azo odian-tsy hita izany, satria voalaza in-580 ao amin'ny Testamenta Taloha ary in-100 ao amin'ny Testamenta Vaovao. Ny fahatezeran'Andriamanitra dia mifototra amin'ny lafin-javatra efatra tsy miova amin'ny toetran'Andriamanitra.

Voalohany, masina Andriamanitra. Nantsoina ho masina i Isiraely satria masina ny Tompo (Lev. 11:44). Manerana ny bokin'i Isaia, dia antsoina hoe "Ilay Masin'ny Isiraely" in-27 Andriamanitra (jereo Isa. 1:4, Isa. 60:14). Manambara ny anjely hoe "Masina, masina, masina" (Apok. 4:8, Isa. 6:3) eo anatrehan'Andriamanitra. Ny fahamasinany dia manasaraka Azy amin'ny olombelona mpanota, izay tsy mahazaka akory ny fahitana ny fisehoany ara-batana raha tsy mianjera toy ny maty (Dan. 10:8, 9; Apok. 1:17). Ny fahamasinan'Andriamanitra dia tsy mifanaraka amin'ny ratsy, izany no mahatonga Azy hankahala ny ota, mifototra amin'io toetra anaty Azy io. Tao amin'ny fifampiresahany tamin'Andriamanitra, dia niantso ny mpaminany Habakoka hoe: "Hianao, Izay madio maso loatra ka tsy mahajery ny ratsy, Ary tsy mahay mijery ny tsiny" (Hab. 1:13, Fandikana Protestanta Malagasy).

Faharoa, marina Andriamanitra. Nanamafy i Davida hoe: "Fa marina Jehovah, ary fahamarinana no tiany; Ny olona mahitsy no mijery ny tavany" (Sal. 11:7, Fandikana Protestanta Malagasy). Na eo amin'ny sehatry ny olombelona aza, dia manantena ny fahamarinana tanteraka isika. Mahaliana ny mahita ny fomba hitakian'ny olona ny fahamarinana rehefa miatrika ny tsy rariny eo amin'ny sehatry ny olombelona, nefa miady mafy amin'ny hevitra hoe Andriamanitra, amin'ny maha-Mpitsara faratampony Azy, manao ny fahamarinana amin'ny fanamelohana ny ratsy sy ireo izay manaraka izany. Ao anatin'ny sary mivaingana an'ireo fanahin'ny martiora eo ambanin'ny alitara, dia mitaraina izy ireo hoe, "‘Mandra-pahoviana, Tompo masina sy marina, no tsy hitsara sy hamaly rà anay amin'ny olona mitoetra etỳ an-tany Hianao?’" (Apok. 6:10, Fandikana Protestanta Malagasy). Manantena ny fahamarinana izy ireo, satria marina Andriamanitra.

Fahatelo, mamorona zava-manana safidy malalaka Andriamanitra. Tsy namolavola ny zava-boahariny ho tia sy hankatò Azy Andriamanitra. Izany indrindra no mahatonga azy ireo afaka manao safidy ratsy izay manohitra ny sitrapony masina sy miteraka voka-dratsy. Izany tombontsoa izany dia miharihary ao amin'ny hevitry ny fifanekena, izay midika fifanarahana eo amin'ny roa tonta. Rehefa mieritreritra ity lafin'ny fifanekena ity i Josoa, dia mijoro vavolombelona tamin'i Isiraely hoe, "‘Fa raha izaho sy ny ankohonako, dia hanompo an'i Jehovah izahay’" (Jos. 24:15, Fandikana Protestanta Malagasy).

Farany, fitiavana Andriamanitra. Mety hahita izany ho manaitra ny saina ny sasany hoe ahoana no ahafahan'ny fahatezeran'Andriamanitra mampiseho ny fitiavany. Amin'ny ankapobeny, fitiavana koa Andriamanitra (1 Jao. 4:8). Manambara ny fitiavany an'i Isiraely amin'ny teny feno famindram-po Izy: "‘Eny, fitiavana maharitra mandrakizay no nitiavako anao’" (Jer. 31:3, Fandikana Protestanta Malagasy). Ny tsy firaikana, fa tsy ny fahatezerana, no mifanohitra amin'ny fitiavana. Noho izany, ny Andriamanitra tsy miraharaha dia mendrika hatahorana fa tsy hanehoana fanajana. Izy dia tsy miraharaha mihitsy ny zava-drehetra. Amin'ny tenin'olombelona, ny ray aman-dreny dia mankahala, ary mamaly mifanaraka amin'izany, izay mampijaly ny zanany. Nahoana isika no hanantena latsaka noho izany avy amin'Andriamanitra?

Mazava ho azy fa ny Andriamanitra tonga lafatra dia tsy mahatsapa fahatezerana tahaka antsika. Amin'ny heviny mistery, ny fahatezerany dia tonga lafatra sy masina. Misy izany mistery izany eo amin'ny hazo fijalian'i Jesosy, izay ifamatotra tanteraka ny fitiavana sy ny fahatezerana, ny famindram-po sy ny fitsarana, ary ny fiainana sy ny fahafatesana. Ny firotsahan'ny fahatezeran'Andriamanitra dia marina sy mivaingana. Na izany aza, ho an'ireo izay matoky an'i Kristy, manolotra ny fahatokisan-tena rehetra sy ny fireharehana am-panetren-tena eo amin'ny tongotry ny hazofijaliany, tsy misy antony hatahorana satria "ny fitiavana tanteraka mandroaka ny tahotra" (1 Jao. 4:18, Fandikana Protestanta Malagasy). Fanampin'izany, niainan'i Jesosy ny fahatezeran'Andriamanitra ho solontsika.

Ady Masina Ankehitriny?

Diniho ny fomba nampiasana ny lahateny ara-pivavahana hanamarinana sy handrosoana ny ady hatramin'ny fahagola. Ao amin'ny tontolo Kristianina, ohatra tsara ny Kroazada. Tamin'ity ady miaramila ity, izay neken'ny Fiangonana Romana, dia nino ny Mpiady Tamin'ny Kroazada fa nanao iraka ara-panahy izy ireo mba hamotsotra ny Tany Masina tamin'ny mpanafika Islamika.

Na dia miomana aza ny ankamaroantsika fa manan-jo hiaro tena amin'ny mpanafika ny firenena rehetra, ahoana no tokony tsy hampiasana ny teny ara-pivavahana momba ny ady masina ankehitriny? (Rehefa mamolavola ny valinteninao, tadidio ny hevitra ara-Baiboly momba ny ady masina.)

Fandresena amin'ny alalan'ny Fitiavana

Nandresy ny ady teo amin'ny tsara sy ny ratsy i Jesosy tamin'ny fomba tsy nampoizina sy tsy mahazatra. Saintsaino miaraka amin'ny kilasinao ity hevitra manaraka ity:

"Noho izany, tsy nifidy ny hiady sy 'handresy' i Jesosy fa nifidy ny 'ho resy'. Na tsara kokoa aza, nifidy ny ho resy araka ny fenitry ny fanjakan'izao tontolo izao Izy mba hahazoany fandresena araka ny fenitry ny fanjakan'Andriamanitra. Tsy tamin'ny herin'ny sabatra no ninoany fa tamin'ny herin'ny fitiavana mahery vaika sy mamoy tena, ka navelany ho nofantsihana teo amin'ny hazo fijaliana ny tenany. Telo andro taty aoriana, nanaporofo ny finoany tamin'ny herin'ny fitiavana mamoy tena Andriamanitra. Nanao ny sitrapon'Andriamanitra Izy ary, tamin'ny sorona nataony, dia nandresy ny fahafatesana sy ny herin'ny ratsy izay mitazona ity tontolo ity ho andevo (Kol. 2:13–15)."—Gregory A. Boyd, The Myth of a Christian Nation: How the Quest for Political Power Is Destroying the Church (Grand Rapids, MI: Zondervan, 2006), p. 39.

Ahoana no ahafahanao mampihatra ny ohatra amin'ny fitiavana mamoy tena, izay napetrak'i Jesosy, eo am-piadianao ady ara-panahy ankehitriny?